Harita nedir
Harita nedir?
Yeryüzünün tamamının veya bir parçasının kuş bakışı olarak fiziki ve beşeri olay ve özelliklerinin, istenilen ölçeğe göre küçültülerek, özel işaretlerle, bir düzlem üzerine çizilmiş grafik şekline harita denir.
– Kuş bakışı görünüm.
– Düzleme aktarım.
– Ölçekli olması.
Haritayı Oluşturan Unsurlar
Ölçek: Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, kesir ve çizgi ölçek olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Kesir Ölçek: Küçültme oranları kesirli sayılarla ifade edilir. 1/500.000, 1/2.000.000 gibi. Kesir ölçeklerde pay harita uzunluğunu payda ise çizimi yapılan yerin ne kadar küçüldüğünü göstermektedir.
2. Çizgi Ölçek: Harita üzerindeki uzunlukların gerçekte ne kadar olduğu bir şerit üzerine işaretlenerek gösterilir. Çizgi ölçek kullanılarak harita üzerindeki iki nokta arası kuş uçuşu uzaklık bulunabilir.
Yön Oku: Haritalarda doğu, batı, kuzey ve güney gibi yönlerin bilinmesi önemlidir. Bu yönler enlem ve boylamlardan yararlanılarak bulunabilir. Enlem ve boylamların bulunmadığı haritalarda yön belirlemek için yön oku kullanılır.
Harita Anahtarı (Lejant): Harita üzerinde dağılışı gösterilen olayların tamamının harita üzerine yazılarak gösterilmesi zor olduğu için haritalarda bazı bilgiler sembollerle gösterilir. Bu sembollerin yer aldığı bölümü harita anahtarı (lejant) denir.
Haritaların Sınıflandırılması
Planlar: Ölçeği 1/ 1.000 ile 1/ 20.000 arasında olan haritalardır. Köy, kasaba ve şehir gibi yerleşim birimlerini gösteren haritalardır.
Büyük Ölçekli Haritalar: 1/20.000 ile 1/200.000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır. Arazinin topografik yapısını ve gerekli ayrıntıyı içerirler.
Orta Ölçekli Haritalar: 1/200.000 ile 1/500.000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır.
Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500.000 den daha küçük olan haritalardır.
Kullanım Alanlarına Göre Haritalar
Genel Haritalar: Dünyanın tümünün veya bir kısmının yüzeysel yapısını gösteren haritalardır. Aşağıda belirtilen 3 tipi içerirler.
Topografya Haritaları: Arazinin topografik yapısını gösteren, ölçeğin büyüklüğüne göre her türlü arazi bilgilerini gösteren haritalardır
Fiziki Haritalar: Yeryüzünün fiziki yapısı, dağları, ovaları, platoları, akarsuları, gölleri v.b. unsurları gösteren haritalardır.
İdari (Siyasi) Haritalar: Ülke sınırlarını, ülke içerisinde eyaletlerin, illerin ve ilçelerin sınırlarını gösteren haritalardır.
Beşeri Haritalar: İnsanların dağılışı ve nüfus özelliklerini gösteren haritalardır.
Ekonomik Haritalar: Ekonomik faaliyetlerin (tarım, hayvancılık, madencilik, ormancılık, ticaret v.b) dağılımını gösteren haritalardır.
Projeksiyon Sistemleri
Harita çizimlerinde meydana gelen bozulmayı en aza indirmek amacıyla kullanılan harita çizim yöntemleridir. Her projeksiyonun bir odak merkezi bulunmaktadır. Projeksiyon yöntemleri ele aldığı alana göre 3 kısıma ayrılır. Bu yöntemler;
Silindirik Projeksiyon
Ekvator ve çevresinde ki alanların haritası çizilirken ortaya çıkabilecek şekil ve alan bozukluklarını en aza indirmek için kullanılan yöntemdir. Bu yöntemle çizilen haritalarda ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe hata oranı artar. Bu yöntem ile dünyanın tamamı gösterilebilir.
Uygulama yöntemi:
– Küre üzerinde ekvatorda kağıdın değdiği silindir oluşturacak kağıt sarılır.
– Küre üzerindeki şekiller kağıda yansıtılır.
– Şekil korunur ama alanda büyük bozulmalar meydana gelir.
– Bu çizim deniz ve hava haritaları için en uygun yöntemdir.
Konik Projeksiyon
Orta enlem ve dünya haritası çizimlerinde kullanılan yöntemdir.Alan korunur ama şekilde bozulma meydana gelebilir.Ekvatora doğru gidildikçe bozulmalar artar.Dünyanın sadece yarısı gösterilebilir.
Uygulama Yöntemi:
– Çizim yapılacak alana koni şeklinde kağıt sarılır.
– Çizilecek alan kağıt üzerine yansıtılır.
Düzlem Projeksiyon
Dar alanlar, kutuplar ve büyük ölçekli haritalar bu yöntemle çizilir.Bozulmalar çok fazladır.En fazla bozulma dar alanlarda görülür. Dünyanın sadece yarısı çizilebilir. Bu yöntem ile çizilmiş olan haritalarda, kutuplardan ekvatora doğru gidildikçe bozulma oranı artar.
Uygulama yöntemi:
– Çizim yapılacak alana düzlem şeklinde kağıt bırakılır.
– Çizilecek alan bu kağıda yansıtılır.
Ölçek ve Hesaplamalar
| Özellikler | Büyük Ölçekli Harita | Küçük Ölçekli Harita |
| Ölçeğin paydası | Küçüktür | Büyüktür |
| Harita boyutları | Küçüktür | Küçüktür |
| Haritadaki alan | Büyüktür | Küçüktür |
| Haritadaki uzunluk | Fazladır | Azdır |
| Ayrıntıyı gösterme gücü | Fazladır | Azdır |
| Hata oranı | Azdır | Fazladır |
| Çizimi yapılan gerçek alan | Küçüktür | Büyüktür |
| izohips aralığı | Küçüktür | Büyüktür |
| Enlem ve boylam | Değişmez | Değişmez |
| Gerçek alan | Değişmez | Değişmez |
| Gerçek uzunluk | Değişmez | Değişmez |
| Yükselti | Değişmez | Değişmez |
Haritalarda Yer Şekillerini Gösterme Yöntemi
1. Renklendirme Yöntemi
Fiziki haritalarda yeryüzü şekillerini daha belirgin gösterebilmek için yükselti basamakları renklerle ifade edilir. Renklendirme işlemi, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi olur:
| Yükseklik Aralığı | Kullanılan Renk |
| -1000 m | Koyu Mavi |
| -500 m | Mavi |
| -200 m | Açık Mavi |
| 0 m | Yeşil |
| 200 m | Açık Yeşil |
| 500 m | Sarı |
| 1000 m | Turuncu |
| 1500 m | Kahverengi |
| 2000 m | Koyu Kahverengi |
2. Gölgelendirme Yöntemi
Haritanın bir köşesinden yer şekillerinin 45° eğimli bir ışıkla aydınlatıldığı düşünülerek ışık alan yerler boş bırakır. Gölgede kalan yerler ise gri veya kahverengi ile gösterilir.
3. Tarama Yöntemi
Bu yöntemle araziye ışığın belli bir açıdan geldiği kabul edilir. Işığın geldiği taraf aydınlık (açık gölge) diğer taraf karanlık (koyu gölge gösterilir.
4. Kabartma Yöntemi
Üç boyutlu haritalardır. Yer şekillerini gerçeğe uygun gösteren yöntemdir. Taşınması güç ve maliyetlidir.
5. İzohips Yöntemi
Deniz seviyesine göre aynı yükseltide bulunan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen kapalı eğrilere izohips, bu yöntemle yer şekillerinin gösterilmesine de izohips yöntemi denir.
İzohipsler
Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseltiye sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen kapalı eğrilere eş yükselti eğrisi (izohips) adı verilir. Günümüzde yeryüzü şekillerinin haritalarda gösterilmesinde en çok kullanılan ve en doğru sonucu veren yöntemdir.
İzohipslerin Özellikleri
Aynı izohips eğrisi üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltisi eşittir.
İzohipsler iç içe geçmiş kapalı eğrilerdir.
Her eğri kendisinden yüksek olan eğriyi çevreler. Dolayısıyla en dıştaki eğri en alçak yeri, en içteki eğri en yüksek yeri gösterir .
Bir haritada bulunan izohipsler arasındaki fark her yerde eşittir.
Kıyı çizgisinden 0 metre eğrisi geçmektedir.
İzohipsler birbirini kesmezler. İzohipsleri kesen çizgiler akarsuları gösterir.
Akarsuyun her iki tarafındaki izohipslerin yükseltisi eşittir.
Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltisi eşittir.
İzohipslerin sıklaştığı yerde eğim fazla,
Akarsuyun akış hızı ve aşındırması fazla,
Kıta sahanlığı dardır.
İzohips aralığı haritanın ölçeğine göre değişir. Örneğin büyük ölçekli haritalarda izohips aralığı az (10-20 m gibi), küçük ölçekli haritalarda ise fazladır. (500-1000 metre gibi).
İzohipslerin nokta halini aldığı yerler dağ doruklarıdır.
Çukur alanlar çukurluk istikametinde ok işareti konarak gösterilir.
İzohips Haritalarında Yer Şekillerinin Gösterilmesi
Tepe (Zirve, Doruk): Dağ, tepe gibi bir yer şeklinin en yüksek noktasıdır. Burada bir nokta (.) veya küçük bir daire bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir.
Kapalı Çukur (Çanak): Çevresine göre alçakta bulunan alanlara kapalı çukur denir. İçeriye dönük ok işaretleri ile gösterilir.
Vadi: İzohipslerin zirveye doğru “Ʌ” şeklini aldıkları yerdir.
Sırt: İzohipslerin “V” şeklini aldıkları kesimlerdir. İki yamacın birleştiği, su bölümü akışının geçtiği görülmektedir.
Boyun: Karşılıklı iki tepe arasında kalan alçak kesimdir.
Delta: Akarsuların denize döküldükleri yerde yaptığı biriktirme şeklidir. Akarsunun sonunda çıkıntı şeklinde gösterilir.
Haliç: Okyanuslara dökülen akarsuların ağız kısımlarında gelgit yöntemi ile oluşmuş girintilerdir. Deltanın tersine içeriye doğru girinti şeklinde gösterilir.
Falez (Yalıyar): Kıyılarda izohipslerin sıklaştığı yerlerdir. Böyle yerlerde kıta sahanlığı (şelf alanı) dar, kıyı derin olur.
Hiç yorum yok
Sizleri daha ilerilere taşıyabilmek için burdurdayız